De Spaanse griep heerste in de jaren 1918-1920. Het besmettelijke virus zorgde voor een pandemie waarbij wereldwijd tientallen miljoenen slachtoffers vielen, met name onder jongvolwassenen. In Nederland waren tegen de 40.000 slachtoffers te betreuren. Volgens het Verslag van de Toestand van de Gemeente voor het jaar 1918 valt het in Woerden allemaal wel mee. In hoofdstuk 2 van het verslag staat: “de ziekte komt voor in verschillende gezinnen, echter zeer weinig met doodelijke afloop.”

De Rijnbode van 31 juli 1918 meldt: “Onder de te Woerden in garnizoen liggende militairen breidt de Spaansche griep snel uit (…) Reeds vorige week heeft men de barak op het Marktplein in gebruik genomen, terwijl thans de ambachtsteekenschool ontruimd is om als hulpbarak dienst te doen. Wij vernemen dat er op dit oogenblik ruim 50 gevallen zijn. De ziekte heeft tot op heden geen kwaadaardig karakter.”

Het kan bijna niet anders of de ziekte moet in Woerden ook slachtoffers hebben geëist. Maar daarover zwijgen de bronnen. Een manier om dit uit te zoeken is het analyseren van sterftegevallen. De vraag is dan: is er gedurende de Spaanse griep sprake van oversterfte die aan de ziekte is toe te schrijven?

Dezelfde Verslagen van de toestand van de gemeente Woerden bieden daarvoor een mogelijkheid. Ze bevatten immers ook demografische gegevens, waaronder het aantal sterfgevallen onder respectievelijk mannen en vrouwen. Ten opzichte van de jaren 1915-1917 en de jaren 1920-1922 blijkt het aantal sterfgevallen in 1918 en 1919 duidelijk hoger. In de griepjaren zijn er 30 tot 40 extra doden te betreuren. Met circa 5 doden per 1000 inwoners scoort Woerden zelfs wat hoger dan het landelijk gemiddelde.

Is de oversterfte ook echt toe te schrijven aan de Spaanse griep? De overlijdens- en begraafregistraties bieden de mogelijkheid om op persoonsniveau na te gaan wat de leeftijd is van de overledenen. Uit vergelijking met de leeftijdsverdeling in de vergelijkingsjaren voor en na de griepjaren, blijkt dat er inderdaad relatief veel peuters en jongeren overlijden. Dat is, gebaseerd op het landelijk beeld, een sterke aanwijzing dat de pandemie niet aan Woerden voorbij gegaan is en tientallen slachtoffers heeft gemaakt.

Vanwege de wisselingen in de militaire eenheden die in Woerden waren gelegerd, en zeker ook vanwege de open economie (kaasmarkt, paardenmarkt, Koeiemart, spoorwegstation, veerdiensten) kon het virus Woerden gemakkelijk bereiken en zich daar verspreiden. Mogelijk verklaart dit het feit dat Woerden, landelijk gezien, relatief veel slachtoffers telde.

Archieven

• Gemeente Woerden, 1811-1936 (W002).
  • Verslagen van de toestand van de gemeente Woerden (inventarisnummer 530).
• Overlijdens- en begraafregistratie gemeente Woerden, geraadpleegd via de online Indexen van het RHC.

Kranten

• De Rijnbode, geraadpleegd via de krantenbank van het Gemeentearchief Alphen aan den Rijn.

Literatuur

• Bert van Elk, Woerden en de Wereldbrand 1914-1918, (2018), te raadplegen bij het RHC.