Kasteel

Kasteel

Het Kasteel van Woerden is tussen 1407 en 1415 gebouwd door hertog Jan van Beieren, elect van Luik, heer van Woerden. Het werd gebouwd als onderdeel in de verdedigingslinie, die de Hollandse graven langs de grens met het Sticht Utrecht hadden aangelegd, en waarbinnen Woerden, in 1372 stad geworden, een belangrijke rol speelde.

Voor die tijd had er in het oostelijk deel van Woerden, in de buurt van de Hogewoerd en het Kerkplein, al een ouder kasteel gestaan. Dat was in 1160 door bisschop Godfried van Rhenen, de toenmalige heer van Woerden, ter bescherming tegen eventuele aanvallen uit het graafschap Holland. Het feit, dat Woerden sinds 1288 tot Holland behoorde, verklaart de bouw aan de westkant van de stad: de mogelijke vijand kwam uit het oosten, namelijk het Sticht.

In de vanaf de vijftiende eeuw tot aan het eind van de achttiende eeuw was het Kasteel de zetel van de baljuw en dijkgraaf van het Land van Woerden. Tussen 1830 en 1873 was het Kasteel ingericht als strafgevangenis, eerst voor mannen en later voor vrouwen.

Ten gevolge van reorganisaties bij het ministerie van Oorlog werden er rond 1873 drie “Centrale Magazijnen van Kleding en Uitrusting” opgericht, waarvan er één in het Kasteel van Woerden werd gevestigd. Dit “Centraal Magazijn” waar militaire goederen werden hersteld, vervaardigd en gereinigd, ontwikkelde zich in de 20e eeuw tot een belangrijke werkgever in Woerden. Het breidde zich uit op het zogenaamde Defensie-eiland achter het kasteel. In 1980 vertrok het “Magazijn” (officieel de 637e Intendance Centrale Werkplaats) uit het Kasteel en werden alle werkzaamheden naar het Defensie-eiland verplaatst. Het Kasteel, een Rijksmonument, kwam in het bezit van een stichting, die het in de jaren 1985-1990 geheel liet restaureren. Vervolgens werd het verhuurd als kantoorgebouw en sinds 2006 is het Kasteel aangepast voor bewoning en horeca-activiteiten.

Van het oorspronkelijke Kasteel zijn slechts het poortgebouw met de twee vleugels en de overwelfde gangen uit de originele bouwtijd. Het gebouw bestond uit vier hoektorens, die onderling verbonden waren door de overwelfde gangen met daarboven weergangen en opgaande borstweringen boven de ringmuren. De twee noordelijke hoektorens zijn al in de 16e eeuw afgeknot en hebben hun originele vorm verloren; de twee zuidelijke torens zijn van recentere datum. Het Kasteel was aan vier zijden omgeven door een slotgracht met aan de noordkant een ophaalbrug. De andere gebouwen rondom de binnenplaats zijn allen later en afzonderlijk gebouwd, voor het merendeel in de 19e eeuw.

Archieven
  • Archief van de Stichting Wierickerschans 1811-2003 (B083), o.a. invnrs.111-136.

Het archief van  de contrarolleur-generaal van ’s lands werken en forticatien van Holland berustend in het Nationaal Archief te Den Haag.

Literatuur
  • C.J.A. van Helvoort, Hoofdstukken uit de geschiedenis van de stad Woerden (Hilversum, 1952), pp. 11-20;
  • L.Cl.M. Peters en W.R.C. Alkemade, ‘Het Kasteel van Woerden: van veilig slaapvertrek tot monumentaal kantoorpand” in: Jaarbericht 1989 Stichting Utrechtse Kastelen (Utrecht, 1990);
  • M.S. Verweij e.a., Het Kasteel te Woerden: het gebouw, de geschiedenis en de restauratie (Woerden, 1989);
  • M.J.T. van Zijll Langhoutn De Sleutel van Holland: bouwhistorisch onderzoek van het kasteel te Woerden (Delft, 1986).