Dominee dr J. Haitsma

Dominee dr J. Haitsma

De Nederlands-Hervormde predikant dr J. Haitsma is ongetwijfeld de belangrijkste onderzoeker van de Woerdense protestantse kerkgeschiedenis geweest. Niet alleen de Nederlands-Hervormde kerk, maar ook de Evangelisch-Lutherse en Remonstrantse kerkgemeentes in Woerden hadden de belangstelling van deze dominee, die bijna dertig jaar aan de plaatselijke Hervormde gemeente verbonden is geweest. Maar ook aan de kerkgeschiedenis buiten Woerden wijdde dominee Haitsma zijn aandacht, waarbij hij zich minder op de kerkgebouwen maar vooral op de kerkgemeentes en hun voorgangers richtte.

Jacob Haitsma werd op 14 september 1913 in het Friese Hindeloopen geboren als zoon van een Gereformeerd predikant. Na zijn opleiding aan de Vrije Universiteit in Amsterdam was hij in de oorlogsjaren hulppredikant in IJmuiden en Amsterdam totdat hij in 1944 als predikant van de Gereformeerde kerk van Rockanje werd geïnstalleerd. In 1946 verruilde hij die plaats voor Noord-Scharwoude, vanwaar hij in september 1949 naar Woerden kwam. Kort daarvoor was hij overgegaan van de Gereformeerde kerk naar de Nederlands-Hervormde. Hij nam zijn intrek in de pastorie aan de Oostdam en bleef daar wonen tot aan zijn emeritaat (pensionering) in 1978.ds haitsma

Ds Haitsma werd in Woerden al snel een alom bekend persoon. De opgeruimde predikant met zijn gulle lach vervulde naast zijn strikt kerkelijke taken ook jarenlang de functie van leraar cultuurgeschiedenis van het Christendom aan de openbare HBS, later Rijksscholengemeenschap aan de Van der Valk Boumanlaan. Hierdoor werd hij ook bij vele, niet-Hervormde jongeren een begrip. Met zijn lange grijze baard, die hij liet staan omdat naar eigen zeggen “het scheren hem een kwelling was”, kon men hem op de fiets of met de fiets aan zijn hand (autorijden had hij nooit geleerd) door de stad zien gaan. Dan was hij op weg naar zijn werk of naar zijn pastorie, waar hij zich omringd door zijn vrouw en tien kinderen en zijn grote collectie boeken kon wijden aan zijn grootste hobby: studeren.

In 1968 promoveerde ds Haitsma aan de VU op een dissertatie “De leer aangaande de kerk” over catechismusboeken uit de begintijd van de Hervorming. Daarna stortte hij zich op het onderzoek van de plaatselijke kerkarchieven. Dit resulteerde in 1978 in zijn voor Woerden belangrijkste boek: “Hoofdstukken uit de geschiedenis van de Hervormde (gereformeerde) Kerk van Woerden van 1593 t/m 1963”. Hierin beschreef hij de opkomst van het calvinisme in Woerden, de verschillende stromingen en de predikanten met hun achtergronden en in relatie tot de gemeente. Dr Haitsma ging  in zijn lokale geschiedschrijving diepgaande theologische analyses bepaald niet uit de weg, wat soms wel een stevige aanslag op het concentratie- en doorzettingsvermogen van zijn lezers was.

Na zijn emeritaat gingen dr Haitsma en zijn vrouw in Boskoop wonen en kon hij zich volledig op de studie van kerkgeschiedenis en theologie storten. Dat resulteerde in dikke boeken over de Hervormde gemeente van Woerden in de Franse tijd (1996), over de Evangelisch Lutherse gemeente van Woerden (1999) en de Remonstrantse gemeente aldaar (2002). Al eerder had hij zijn belangstellingsgebied uitgebreid naar achttiende-eeuwse naar het christendom overgegane Joden zoals ds Christiaan Salomon Duijtsch, van wie hij in 1993 een biografie schreef. Ook schreef hij verschillende korte artikelen over onder meer de Woerdense hervormer Jan de Bakker en twee boeken over de geschiedenis van de Hervormde gemeente van Boskoop.

Voor zijn studies bezocht hij met grote regelmaat de studiezaal van het Streekarchief Rijnstreek, de voorganger van het RHC, waar hij met groot enthousiasme de medewerkers liet meedelen in zijn vondsten. Tot op hoge leeftijd werd hij door zijn echtgenote, die na zijn emeritaat auto had leren rijden, vanuit Boskoop naar Woerden en terug gereden en was hij langer aanwezig, dan liet hij door ansichtkaarten vanaf zijn vakantiebestemmingen van zich horen. In Boskoop was dominee Haitsma tot 1992 werkzaam als bejaardenpastor en preekte daarnaast ook nog regelmatig in verschillende kerken. In 1982 werd hij benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau.

Dr Jacob Haitsma is op 8 januari 2007 op 93-jarige leeftijd in Gouda overleden. Zijn collectie aantekeningen en preken werd na zijn overlijden door zijn kinderen aan het RHC overgedragen, waar ze tegenwoordig voor belangstellenden raadpleegbaar zijn.

Archief 
  • Collectie dr J. Haitsma, 1941-2006 (W271)
Literatuur
  • Haitsma, J., Hoofdstukken uit de geschiedenis van de Hervormde (gereformeerde) Kerk van Woerden van 1593 t/m 1963 (Woerden, 1978);
  • Haitsma, J., Fragmenten uit de geschiedenis van de Hervormde (gereformeerde) gemeente van Woerden rondom en in de Franse tijd (Woerden, 1996);
  • Haitsma, J., De geschiedenis vzn de oudste Evangelisch-Lutherse gemeente van Nederland (Woerden) (Woerden, 1999);
  • Haitsma, J., ‘Jan de Bakker (1499-1525), kerkreformator’ in: Langs de Oude Rijn: levensbeschrijvingen van bekende en onbekende mensen uit Vleuten, De Meern, Harmelen en Woerden (Utrecht, 1999), p. 16-21;
  • Haitsma, J., De Remonstrantse Gereformeerde gemeente te Woerden (Woerden, 2002);
  • Labordus-Hansma, Ankie, ‘Dr J. Haitsma kwart eeuw predikant in Woerden’, in: Woerdensche Courant, 5 september 1974, p. 7.