Rijndemping

Rijndemping

Waar tegenwoordig de, recent geheel gereconstrueerde en aangepaste, Rijnstraat de binnenstad doorkruist liep tot 1961 de Oude Rijn. Tussen Harmelen en Katwijk stroomt deze rivier, op sommige plaatsen breeduit en elders smal, ongestoord door of via de steden en dorpen naar zee; alleen in Woerden wordt de rechtstreekse doorgang belemmerd vanwege een rond 1960 zeer gewenste demping. De Oude Rijn stroomt daarom tegenwoordig, via de Singel, om de stad heen en herneemt na de Rozenbrug weer zijn oude loop.

Tot halverwege de negentiende eeuw waren er niet of nauwelijks mensen, die dachten aan het dempen van de Rijn in de Woerdense binnenstad. Maar na 1860 werd dat anders: het water was binnen de stadswallen verworden tot een open riool en bron van epidemische ziekten. De stedelijke Gezondheidscommissie adviseerde in 1864 burgemeester en wethouders om demping te overwegen, maar zonder succes. De uitbraak van de cholera-epidemie twee jaar later bracht hierin geen verandering, evenmin als de verzoeken van aanwonenden en belanghebbenden in 1880 en 1924 om de kwalijke dampen, die het water verspreidde tegen te gaan.

In de tweede helft van de jaren twintig werd het zogenaamde “Rijncomité” opgericht, waarin een aantal voorstanders van het dichtmaken van de Rijn in de binnenstad zich verenigde. Secretaris van het comité werd Kees Snel, brandstofhandelaar en gemeenteraadslid voor de rooms-katholieke partij. Omdat de Rijn steeds smeriger werd, maar ook omdat de scheepvaart door de stad van beurtschepen en kleivletten sterk terugliep leken dempingsplannen een goede kans te maken. Het Rijncomité vond nu inderdaad gehoor bij het gemeentebestuur. De gemeente raad besloot in oktober 1932 om de Oude Rijn te dempen, onder voorwaarde dat ook het Rijk en de provincie Zuid-Holland, waar Woerden toen nog toe behoorde, het initiatief met geld zouden steunen. Dat laatste bleek al snel een illusie. Het argument, dat de gedempte Rijn een verbetering zou vormen in de wegverbinding Utrecht-Leiden maakte op de Minister van Waterstaat weinig indruk: die was het probleem zelf al aan het oplossen door de aanleg van Rijksweg 12 en zou dus niet bijdragen aan het maken van een paar honderd meter straat in de binnenstad.  De provincie kreeg te maken met grote bezwaren uit de cultuurhistorische hoek, vooral van de Rijksdienst voor Monumentenzorg en de Bond Heemschut, en  verleende evenmin medewerking. Het eerste Woerdense Rijndempingsplan sneuvelde in 1934.

De bezwaren van de cultuurhistorische organisaties waren te begrijpen: de Rijn bood met de twee trapjesbruggen (de Sint Jansbrug aan de westkant en de Sint Pietersbrug aan de oostkant) en de brede Visbrug in het midden een fraai plaatje.rijndemping circa 1900 De historische kademuren begonnen echter ook te verzakken, waardoor het voor de wandelaars en aanwonenden steeds gevaarlijker werd. Maar pas halverwege de jaren vijftig van de vorige eeuw kwam er weer serieus aandacht voor het dempen van de Oude Rijn. Behalve de gezondheid en veiligheid speelde nu ook de economie hierbij een rol. Door de demping zou er een mooie nieuwe winkelstraat kunnen ontstaan, waarlangs ook het sterk groeiende autoverkeer kon worden verwerkt.. De mooie historische Visbrug was al gesloopt en vervangen door een betonnen exemplaar, waardoor het mooie plaatje al enigszins was verpest. In 1957 besloot de gemeenteraad tot goedkeuring van een saneringsplan voor de binnenstad, waarin ook demping van de Oude Rijn tussen de Singels was opgenomen. En hoewel Heemschut en de in 1957 opgerichte Stichts-Hollandse Historische Vereniging opnieuw op de barricaden klommen om de Rijn open te houden hadden ze ditmaal geen succes. In 1959 werd begonnen met de demping en afbraak van de bruggen en niemand minder dan de bejaarde Kees Snel, al dertig jaar een actief voorstander ervan, beklom de eerste dragline om de werkzaamheen in werking te stellen.

Twee jaar later was het dan zover: op 31 mei 1961, ’s ochtends om tien uur, opende mr J. Klaasesz, Commissaris der Koningin in Zuid-Holland, officieel Woerdens nieuwste straat: de Rijnstraat.rijndemping De opening ging met veel feestelijkheden gepaard. Maar lang niet iedereen was gelukkig met het resultaat. Juffrouw Maartje Blonk, kruidenierster en amateur-dichteres, schreef een gedicht, waarin ze de demping betreurde en dat eindigde met de strofe “Nog nooit is er in Woerden zo’n droevig feest geweest!”.
Desondanks waren de meeste Woerdenaars blij met de nieuwe Rijnstraat: er kwamen winkels en het verkeer reed goed door. Maar al snel bleek de Rijnstraat eigenlijk te smal voor auto’s en ook het laden en lossen van goederen bij de winkels leverde vaak fileproblemen op. Vanaf 1975 kwam er ook steeds meer belangstelling voor monumenten en geschiedenis en werd er door veel mensen met weemoed teruggedacht aan die mooie oude Rijn met zijn trapjesbruggen. Dat ging in het begin niet veel verder dan wat nostalgische artikelen in plaatselijke bladen en herinneringen aan de borreltafel.

Toen echter in 1990 burgemeester Herman van Zwieten, wethouder Koos Janssen, directeur Gemeentewerken Tjeerd Koudenburg en streekarchivaris Leo Peters op persoonlijke titel het rapport “Naar een nieuwe Oude Rijn” het licht deden zien en voorzichtig pleitten van het opnieuw opengraven van de Rijn, kreeg die tegenbeweging een stevig steuntje in de rug. Dat was niet genoeg om de tegenstanders de mond te snoeren, want vooral, maar niet alleen ondernemers in de binnenstad voelden niets voor het “ontdempen”. Maar vanaf dat moment is het idee om de Oude Rijn weer open te leggen echter nooit meer helemaal uit de belangstelling verdwenen. In 2006 richtte een aantal betrokken Woerdenaars de Stichting Binnenstad in Balans op, die op de bres stond en staat voor het terugbrengen van de Oude Rijn. Ook met voorbeelden in andere plaatsen, waar oude gedempte singels en watergangen weer opengegraven werden, zocht en kreeg deze stichting veel publiciteit, onder meer in 2011 met het aanbieden van een nieuw rapport over de mogelijkheden en onmogelijkheden van het heropgraven van de Rijn. En hoewel de reconstructie en heririchting van de Rijnstraat in 2016 het voorlopig niet erg waarschijnlijk maakt, dat dit snel zal gebeuren, blijft er bij een groot aantal huidige Woerdenaars de hoop op “ontdemping” van de Rijnstraat bestaan.

Archief:
  • Archief  Comité “Naar een nieuwe Oude Rijn” 1989-1990 (W155)
Literatuur:
  • Rijnnummer: extra uitgave van de Woerdense Courant ter gelegenheid van de opening van de Rijnstraat op 31 mei 1961
  • Marie-Louise de Vries, Nederland Waterland: een nieuw leven voor gedempte grachten, vaarten, havens en beken (Zeist/Den Haag, 1996), p. 101-108.