Gemeenlandshuis van het Groot-Waterschap van Woerden

Gemeenlandshuis van het Groot-Waterschap van Woerden

Op 30 oktober 1906 opende dijkgraaf mr W.H.J. Roijaards de eerste bijeenkomst van de Verenigde Vergadering, het “algemeen bestuur” van het Groot-Waterschap van Woerden, die gehouden werd in het nieuwgebouwde Gemeenlandshuis aan de Havenstraat te Woerden. Dit nieuwe gebouw stond op dezelfde plaats waar sinds 1705 het oude Gemeenlandshuis had gestaan.

Tot ver in de 17e eeuw vergaderden de dijkgraaf en hoogheemraden van het Groot-Waterschap in het Kasteel van Woerden. De dijkgraaf was tevens baljuw van het Land van Woerden en “kastelein”, beheerder van het het Kasteel. Vergaderingen met de waarsmannen, de leden van het algemeen bestuur, vonden plaats in de Stadsherberg in de Voorstraat. Nog jarenlang hing het stenen wapenschild van het Groot-Waterschap, vastgehouden door een leeuw en een griffioen (een leeuw met de kop en vleugels van een adelaar) boven de ingang van de Stadsherberg; het wapen hangt nu, voorzien van het stadswapen in plaats van dat van het Groot-Waterschap, in de hal van het Stadhuis.

In 1705 besloten dijkgraaf en hoogheemraden een huis met wat kleinere pandjes eromheen tussen de Haverstraat en de Molenstraat voor 3700 gulden aan te kopen van dr Johannes Mosch, schout van Woerden. Hoewel de waarsmannen het er aanvankelijk helemaal niet mee eens waren ging de koop toch door en werd het gebouw ingericht als vergaderruimte en als logement voor de dijkgraaf en zijn medebestuurders. Die woonden meestal niet in Woerden en konden vaak niet op dezelfde dag heen en terug reizen naar hun woningen in Utrecht, Leiden, Gouda of Amsterdam.w3135 gemeenlandshuis 1873

Dit oude Gemeenlandshuis (gemeen land is een oude term voor algemeen bezit, gezamenlijkheid) werd in 1706 verbouwd en het is op de kop af tweehonderd jaar lang in gebruik geweest. Rond 1900 bleek het Gemeenlandshuis te klein voor de steeds groeiende administratie en werd ook de technische staat van het gebouw steeds slechter. De fabriek-landmeter (technisch hoofdambtenaar) van het Groot-Waterschap, Adrianus Kok, kreeg in 1905 de opdracht om een nieuw Gemeenlandshuis te ontwerpen. Kok liet zich bij zijn ontwerp leiden door de Jugendstil, die rond 1900 in opkomst was, en maakte een plan voor een groot pand met twee verdiepingen en een hoog dakhuis. Bijzonder waren de versieringen, die in de voorgevel waren aangebracht. Dat waren tegeltableaus met afbeeldingen van waterstaatkundige objecten als een molen, een brug en een vliet en een weergave van de uitwateringssluis te Katwijk.sr0019 gemeenladnshuis De uitvoering van de bouw werd gegund aan de Woerdense aannemer Cornelis Fluyt, die naast het Gemeenlandshuis zijn timmerbedrijf had en die het werk voor 11.970 gulden wilde uitvoeren. Cornelis Fluyt is vooral bekend omdat hij als stadsarchitect van Woerden op basis van illegaal verkregen kopieen van de bouwtekeningen van het gemeentehuis te Noordwijk in 1888-1889 het nieuwe Stadhuis aan de Westdam bouwde. Op 15 mei 1906 legde dijkgraaf Roijaards de eerste steen voor het nieuwe Gemeenlandshuis; op 27 oktober 1906, vlak voor de ingebruikname, was de bouw voltooid. Het nieuwe Gemeenlandshuis was voorzien van een brandvrije kluis en volledig opnieuw gemeubileerd. Zestig jaar later, in 1965, werd het pand intern geheel gemoderniseerd en aangepast aan de eisen des tijds; twee jaar later werd in de tuin erachtereen nieuwe, aan alle eisen voldoende archiefbewaarplaats gebouwd.

Het Gemeenlandshuis is als kantoor van het Groot-Waterschap in gebruik geweest tot aan de opheffing van het Groot-Waterschap en het opgaan ervan in het Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden per 1 januari 1995. Sindsdien is het gebouw, dat de status van gemeentelijk monument heeft, in gebruik als kantoor.

Archieven
  • Gemeentearchief Woerden 1811-1939 (W002), invnr 1059 (bouwvergunningen), nr 11;
  • Archief van het Groot-Waterschap van Woerden 1322-1930 (H094), o.a. invnrs E7/4,  E8/36 en BB/1.
Literatuur
  • C.J. van Doorn “Het Gemeenlandshuis van het Groot-Waterschap van Woerden” in: Heemtijdinghen 25 (november 1969), pp 2-5;
  • Jan van Es en Saskia van Ginkel-Meester, Woerden: geschiedenis en architectuur (Zeist, 2000), pp. 147-148;
  • Jan van Es, Grenswater: geschiedenis van het Groot-Waterschap van Woerden 1226-1995 (Utrecht, 2009), pp 178-180.