Het Arsenaal aan de Groenendaal in Woerden heeft tot 1970 dienst gedaan als opslagplaats voor militaire goederen. Sinds de grote restauratie in de jaren ’70 van de vorige eeuw doet het Arsenaal dienst als sociaal-cultureel centrum van Woerden en wordt het ook als horecagelegenheid gebruikt.

Het Arsenaal dateert in zijn huidige vorm van 1762 maar ook daarvóór heeft op dezelfde plek een zogeheten ‘magazijn’ gestaan voor opslag en reparatie van wapens en overig militair materiaal. Dit magazijn of  ’s Konings Tuyghuys (verwijzend naar stadhouder Willem III, die tevens koning van Engeland was) werd daar rond 1701 gebouwd, waarschijnlijk in het kader van de verbetering van de vesting Woerden aan het begin van de achttiende eeuw. Uit bronnen blijkt datin 1709 ‘de Commissarissen van de kleine fortificatiën’ een nieuw gekocht magazijn inspecteren en dat zij de opzichter opdracht geven om enige reparaties te verrichten en het gebouw in zodanige staat te brengen dat de inhoud van het oude magazijn hier naartoe overgebracht kon worden. Jaren later, in 1737, werd het magazijn uitgebreid met een geweerkamer.

De eerste vermeldingen betreffende het huidige Arsenaal dateren van 1762. In september van dat jaar constateren de Commissarissen dat het tijdens de zomer van dat jaar nieuw gebouwde magazijn of arsenaal, op enkele gebreken aan de kapconstructie, geheel volgens het bestek is opgeleverd. Hierbij ging het niet om de gehele nieuwbouw van het oude magazijn, maar om een grote verbouwing en uitbreiding, waarbij het achterste deel aan de Meulmansweg vanaf de fundamenten nieuw werd opgetrokken. Dit blijkt ook uit de lijst van onkosten van de door het gewest Holland aanbestede onderhoudswerken over 1761 onder Woerden: “’t vernieuwe van ’t agterste gedeelte van ’t magazijn en de leverantie, en leggen van ’t fondament in 1761, ’t opleveren in 1762”.

Ook in het Aardrijkskundig woordenboek van Van der Aa uit 1849 wordt het Arsenaal genoemd: “Het Arsenaal of Magazijn, in het Lange-Groenendaal, is een zeer groot gebouw, voorzien van alle krijgsvoorraad, waar nevens een plein is tot berging van mortieren, kanon, kogels enz.”

Aan de buitenkant ziet het gebouw er vrij eenvoudig uit. Het staat op een vrijwel vierkante plattegrond, heeft één verdieping, een kroonlijst en schilddak met hijsluiken. Verder bevinden zich in de voorgevel aan de Groenendaal o.m. drie rondboogdeuren, waarvan twee met kanonslopen als schamppalen langs de weg. Aan de binnenkant is het gebouw door middel van een muur in twee ruimten verdeeld, namelijk de grote magazijnen op de begane grond en de verdieping en de ondiepe dienst- en reparatieruimte aan de zijde van de Groenendaal.

Tot 1970 heeft het Arsenaal dienst gedaan als opslagplaats voor militaire goederen. Hierna kwam het enkele jaren leeg te staan en werd het slechts incidenteel gebruikt, zoals tijdens de viering van het 600-jarig bestaan van de stad Woerden. In 1973 werd het gebouw door de gemeente aangekocht. De restauratie begon in de zomer van 1977 en op 30 maart 1979 kon het gebouw opnieuw in gebruik worden gesteld, niet meer als militair magazijn, maar als sociaal-cultureel centrum en horeca-gelegenheid. In 2012 werd het pand door de gemeente weer verkocht en in 2014 werd het verbouwd tot stadshotel en café.

Het Arsenaal is een Rijksmonument.

Literatuur

• A.J. van der Aa, Aardrijkskundig Woordenboek der Nederlanden, dl 12 (Gorinchem, 1849), pp. 346-347;
• Jan van Es en Saskia van Ginkel-Meester, Woerden: geschiedenis en architectuur (Zeist, 2000), pp. 138-140.

Documentatie

• Documentatiecollectie Woerden, rubriek 8.238 Arsenaal.