Tijdens de Tweede Wereldoorlog is er veel gebeurd, zo ook in Montfoort. Wat volgt is slechts een selectie en een samenvatting van twee opvallende kwesties van de oorlog: de vluchtelingencrisis van de meidagen van 1940 en het neerstorten van een Brits vliegtuig in 1943.

In Montfoort zijn in de Tweede Wereldoorlog relatief weinig slachtoffers gevallen. Ook is de materiële schade beperkt gebleven. Toch maakte Montfoort een desastreuze periode mee in de meidagen van 1940. In deze periode zochten duizenden evacués uit andere delen van Nederland onderdak in het westen van het land. Eigenlijk was Montfoort niet aangewezen als opvanggemeente. Echter, op zondag 13 mei 1940, eerste pinksterdag, werd burgemeester Joannes Bernardus Kemme gebeld door de Provinciale Griffie van Utrecht, met de vraag of hij duizenden vluchtelingen uit de gemeenten Buren en Zoelen zou kunnen herbergen in zijn gemeenten, Montfoort en Willeskop. Diezelfde avond nog stuurde hij een flink aantal Montfoortse en Willeskopse mannen met auto’s naar Gelderland, om daar te helpen met de evacuatie. Meer dan 10.000 kg stro werd geleverd, net als bloem, meel en gist uit de fabriek de Korenschoof, en vlees uit een abattoir in Utrecht. Er werd bovendien een commissie aangesteld die een bonnen- en registratiesysteem moest implementeren. In totaal ontving Montfoort 1250 evacués. De volgende ochtend, op maandag 14 mei rond half elf, waren er nog honderden vluchtelingen onderweg tussen Montfoort en Willeskop toen er vier Duitse vliegtuigen laag kwamen overvliegen vanuit het westen. Onder mitrailleurvuur lieten zij een flink tal bommen vallen, die overigens niet allemaal explodeerden. Twee hiervan vielen in de Hollandse IJssel en een aantal op de provinciale weg, maar de meeste kwamen in Montfoort terecht. Een volwassen man en twee baby’s zijn hierbij om het leven gekomen, een tiental mensen raakte gewond. Ook waren enkele huizen beschadigd, evenals de schoeiing van de IJssel en het wegdek van de provinciale weg. Het vermoedelijke doelwit van deze aanval was waarschijnlijk het stafkwartier van een legeronderdeel dat in de rooms-katholieke jongensschool in de Schoolstraat in Montfoort verbleef. Zij waren echter begin mei ergens anders naartoe vertrokken. De Duitsers zullen dus verouderde informatie hebben gehad, en de grote stroom aan vluchtelingen hebben aangezien voor troepentransport. ’s Middags, op dezelfde dag, kwam een verzoek uit Gouda om wederom auto’s naar Gelderland te sturen, ditmaal naar Geldermalsen en Tiel, om daar evacués op te halen. Dezelfde mannen die net terug waren, gingen weer op pad. Op de terugweg werd dit konvooi overvallen door een Duits bombardement, net voorbij de brug over de Lek, bij Vianen. Hierbij raakten zes mannen ernstig verwond, twee hiervan overleden enkele dagen later aan hun verwondingen. Een andere groep vluchtelingen van andere gemeentes, waaronder Veenendaal, Opheusden, Jutphaas en Amersfoort, kwamen in hun tocht naar het westen ook langs Montfoort. Ongeveer tweeduizend van hen, voornamelijk vrouwen en kinderen, waren dusdanig afgezwakt dat zij niet verder konden, en ook hier onderdak verleend kregen. Op 16 mei, na de capitulatie van Nederland, vertrokken alle evacués weer terug naar hun eigen gebieden.

Op 3 februari 1943 stortte er, na een avondlang luchtgevecht, een brandend Brits vliegtuig neer bij de boerderijen van Blokland. Geen van de inzittenden hebben het ongeluk overleefd. De ravage was zo groot dat alleen de lichamen van drie van de militairen geborgen konden worden. Op last van de Duitsers werden zij op 16 februari begraven, de andere vijf werden gezamenlijk in één graf begraven. Na de oorlog, in 1946, werd het wrak van het vliegtuig geheel opgegraven, en werden de andere soldaten ook gevonden. Op 5 juli van dat jaar werden zij allen apart herbegraven op de Gemeentelijke Begraafplaats van Montfoort.

Voor meer informatie over Montfoort tijdens de Tweede Wereldoorlog kunt u bij het RHC terecht voor zowel archiefmateriaal als literatuur. Hieronder volgt een lijst van de meeste relevante bronnen, alle te raadplegen op onze studiezaal.

Archieven

• Gemeente Montfoort, (1938) 1940-1988 (M093).

Documentatie

• Het RHC verzamelt per plaats en thema allerhande bronmateriaal dat, vanwege de oorsprong, niet in een archief geplaatst kan worden. Ook voor Montfoort tijdens de Tweede Wereldoorlog bestaat documentatie (nummer 0.5). Dit betreft de Bevrijdingskrant, een eenmalige uitgave uit 1995 ter gelegenheid van vijftig jaar bevrijding van Montfoort.