Het imposante Fort Wierickerschans ligt aan de zuidzijde van de Oude Rijn tussen Bodegraven en Nieuwerbrug. De geschiedenis van de Wierickerschans begint in het Rampjaar 1672. Stadhouder Willem III had nabij de plaats, waar de Enkele Wiericke in de Oude Rijn stroomde, zijn hoofdkwartier ingericht. Een groot deel van het platteland tussen Muiden en de Merwede stond onder water om de vijand, de Fransen, die vanuit Utrecht en Woerden naar Holland oprukten, tegen te houden. In december 1672 begon het echter te vriezen, waardoor een groot Frans leger over het ijs, via de Meije achterlangs Zwammerdam en Bodegraven wist te bereiken. In deze twee dorpen richten ze een bloedbad en een vuurzee aan om vervolgens langs Nieuwerbrug, waar de Staatse troepen de vlucht hadden genomen, weer naar Woerden terug te keren.

Na het Rampjaar werd de verdediging van Holland gereorganiseerd. Er werd een gordel van vestingen en forten aangelegd, de (Oude) Hollandse Waterlinie tussen Dordrecht en Muiden. In het centrum ervan werd, op de plaats van het vroegere hoofdkwartier van de prins, in 1673 door bouwmeester Anthonie Smits het fort Wierickerschans gebouwd. Het was oorspronkelijk ontworpen volgens het zg. Oud-Hollandse stelsel en werd in 1698 aangepast op basis van het Nieuw-Hollandse stelsel.

Aanvankelijk was de Wierickerschans als verdedigingswerk in gebruik, maar na 1747 werd het voornamelijk gebruikt als opslagplaats voor militair materieel en, vooral, buskruit. Tussen 1824 en circa 1875 was de Wierickerschans zelfs landelijk Hoofddepot van ’s Rijks Buskruit. Wekelijks voeren er schepen vanuit de schans naar verschillende vestingsteden in Nederland: een uiterst riskant transport.

Na het ontmantelen van de Oude Hollandse Waterlinie in de 19e eeuw bleef de Wierickerschans in gebruik als opslagplaats van legermaterieel en munitie, tot in de jaren ’60 van de vorige eeuw. Tijdens de Eerste Wereldoorlog zijn er tussen 1915 en 1917 nog Engelse en Duitse officieren geinterneerd geweest. In 1998 verloor het fort definitief zijn militaire status en werd het overgedragen aan Staatsbosbeheer; thans heeft het een cultuurhistorische en recreatieve functie.

Binnen het fort bevindt zich een aantal oude en interessante panden. Zo zijn daar onder meer een poortgebouw uit 1783, verschillende kruitmagazijnen uit 1747, 1783 en 1828, een kuiphuis uit 1828 en officierswoningen en manschapsverblijven uit het begin van de 19e eeuw. Behalve cultuurhistorisch is het fort tegenwoordig ook als natuurgebied van belang. De Wierickerschans is een Rijksmonument; in 2004 is begonnen met de restauratie van het complex.

Archieven

• Archief van de Eerstaanwezend Ingenieur der genie te Woerden 1811-1923 (W265), o.a. invnrs 99, 113-126, 146-167 en 174-179.

Het archief van de contrarolleur-generaal van ’s Lands werken en forticatien van Holland berust in het Nationaal Archief, archiefnr 3.01.43.

Literatuur

• W.R.C. Alkemade “De Wierickerschans als interneringsoord, 1915-1917” in: Heemtijdinghen, jg 40 (2004), nr 3, pp 57-72;
• R. de Meyere, De geschiedenis van de Wierickerschans (Bodegraven, 1999);
• J.F.A. Modderman, Bodegraven in 1672 (Bodegraven, 1972). 
  

Website

• Fort Wierickerschans