Al rond 1510 moet er een vaste houten brug zijn geweest over de Rijn halverwege Bodegraven en Woerden. Waarschijnljk heeft zich rond die brug de buurtschap Nieuwerbrug gevormd. Halverwege de zestiende eeuw is deze brug vervangen door een stenen exemplaar, betaald door de gezamenlijke inwoners van de buurtschap. Het onderhoud van die brug liet te wensen over; het Groot-Waterschap van Woerden drong rond 1640 verschillende keren aan op verbetering.

Op 26 mei 1651 verleenden de Staten van Holland aan de inwoners van Nieuwerbrug toestemming om in plaats van de vaste stenen brug een ophaalbrug te maken, waarvan het onderhoud bij de inwoners van Nieuwerbrug komt te liggen, die daarvoor een bedrag aan doorvaartrecht mogen heffen aan de schepen, die de brug passeren. Deze ophaalbrug werd tussen 1652 en 1654 gebouwd.

Het beheer van de brug werd opgedragen aan het daarvoor speciaal ingestelde College van Bruggemeesters. Dit college ging zich in de loop der eeuwen met veel meer dingen bezighouden dan alleen het beheer van de brug, mede vanwege het feit dat het buurtschap onder viel verschillende dorps- en gemeentebesturen viel en er geen “centraal” bestuur was. Zo organiseerden de Bruggemeesters (die in Nieuwerbrug moesten wonen) in de achttiende en negentiende eeuw de brandweer, het ophalen van het vuil, de totstandkoming van een school en de komst van een dokter naar Nieuwerbrug. Ook de bouw van de Onafhankelijkheidstoren in 1914, ter gelegenheid van de herdenking van het 100-jarig bestaan van het Koninkrijk, werd mede door de Bruggemeesters geregeld.

Om de kosten van dit alles te kunnen dekken werd er in 1788 door de Staten van Holland toestemming verleend voor het plaatsen van een tolhek, waar mensen van buiten Nieuwerbrug moesten betalen om de brug te mogen gebruiken. De Nieuwerbruggers zelf en enkele anderen waren vrijgesteld van tol. De heffing van de tol werd door de Bruggemeesters verpacht aan de meestbiedende. Nog altijd wordt er in Nieuwerbrug tol geheven voor het gebruik van de brug, waarmee het de oudste particuliere tolbrug van Nederland is.

De brug werd in de loop der eeuwen verschillende malen vervangen. Vanaf 1910 is de brug niet meer van hout, maar van metaal. De huidige brug dateert van 1990.

Archieven

• Archief van het College van Bruggemeesters van Nieuwerbrug 1661-1974 (B011);
• Archief van het Groot-Waterschap van Woerden, 1322-1974 (H094), o.a. inv.nrs D11/1-13.

Literatuur

• P.C. Beunder, “Nieuwerbrug dankt zijn bestaan aan zijn brug” in: Nieuwerbrug aan de Rijn, ons dorp” (Nieuwerbrug, 1988) pp. 5-18;
• Cees Brouwer, “Het Tolfeest van 30 juli-7 augustus 1976” in: Nieuwerbrug aan de Rijn, ons dorp (Nieuwerbrug, 1988) pp. 107-11.

Website

• Nieuwerbrug: Republiek aan de Rijn